In dit tweede blog vertellen restauratoren Roos Keppler en Hinke Sigmond over het onderzoek dat zij aan de schilderingen van het tongewelf van Grote Kerk Naarden uitvoeren.

Kijken naar de schildering

De rust, stilte en ruimte zijn meestal de eerste dingen die je voelt en ziet in een kerk. En in Grote Kerk Naarden moet je dan vooral ook eens omhoog kijken. Daar hoog boven is een prachtig beschilderd tongewelf. Al 500 jaar lang. In deze maanden is het weliswaar niet vanaf de vloer te zien, maar tegelijkertijd dichterbij dan ooit door de tijdelijke steigervloer die is gebouwd waar bezoekers overheen kunnen lopen. Vanaf hier maken wij, restauratoren, een conditieopname van deze oude schilderingen. Ontzettend bijzonder.

Op de steiger kunnen we de schildering van dichtbij bekijken en onderzoeken. Een 500 jaar oude schildering als patiënt. Wat zien we? Wat is er nog aanwezig? Wat voor schildertechniek is gebruikt? Wat voor verf is er gebruikt? Wat is er in de afgelopen 500 jaar gebeurd en wat zien we voor veranderingen?


Johanneke Verhave onderzoekt conditie van de verflaag om dit daarna vast te leggen in de computer

Hoe kijken we

Als restauratieteam zijn we sinds half september bezig met het onderzoek aan de schilderingen in het gewelf. Op de steiger kunnen we de schilderingen van dichtbij bekijken. Maar om echt goed te kunnen zien of bijvoorbeeld de verflagen nog wel goed vast zitten, hoe er geschilderd is en wat voor oude restauraties er zijn uitgevoerd, moeten we nog dichterbij kijken. Daarom werken we met loepbrillen, een elektronische microscoop (Dinolite), daglicht en ultraviolet-licht.


digitale handmicroscoop

Hoe langer je kijkt, hoe meer je ziet. Een bekend verschijnsel. Daarom moeten we keuzes maken in wat we aan zogenaamde schadefenomenen en andere bijzonderheden in kaart willen brengen. Zodat we dat wat we uitkiezen ook helemaal kunnen ontrafelen. We hebben verschillende (schade)fenomenen benoemd en die brengen we ook digitaal in kaart. Denk aan: opstaande verf, donkere tide lines (watervlekken), witte vlekken maar ook eerdere restauratiehandelingen zoals nieuwe planken, scheuren in planken en overschilderingen.

We zijn natuurlijk niet de eersten in 500 jaar die het gewelf onder de loep nemen. Aan de hand van de verschillende jaartallen en namen die we op het gewelf terugvinden en uit archiefinformatie, weten we dat er in het verleden eerder werkzaamheden en grotere restauraties hebben plaatsgevonden. Al deze informatie is nodig om te begrijpen wat er is gebeurd met de schilderingen en wat we nu zien.

Daarnaast verdiepen we ons in de meer dan 100 verfmonsters die tijdens de voorgaande restauratie van 1966-1977 zijn genomen. Ook betrekken we de gerelateerde beschilderde houten gewelven van Alkmaar en Enkhuizen bij het onderzoek.


De originele zwarte penseelstreek onder vergroting met groene verflaag als achtergrond 53x

Omvang

Het is een enorm oppervlak, het gewelf. De schilderingen beslaan in totaal ruim 700 m2 en bestaan uit wel 1300 planken. Het is een veelomvattend project, zowel wat betreft het oppervlak als het verwerken van alle historische informatie.

We werken de informatie met een digitaal computerprogramma; Metigo Maps. Hiermee kunnen we op een overzichtelijke en gestructureerde manier de verschillende schades en bijzonderheden op foto’s in hoge resolutie intekenen (ofwel ‘mappen’) Op deze manier krijgen we een heel goed beeld en gevoel van de staat van de schilderingen. Langzaamaan, elke dag een beetje meer, ontvouwt de schildering zich aan ons. En daarbij groeit het besef met wat voor ontzettend bijzonder gewelf we hier te maken hebben.


Trefzekere zwarte lijnen en arceringen die een oog vormen. 

Wat zien we

Het is soms bijna niet te bevatten dat de schilderingen en penseelstreken die je nog zo goed kunt lezen, die er zo ‘vers’ uitzien, gewoonweg 500 jaar oud zijn! Een tijd zo ver weg dat die praktisch buiten je voorstellingsvermogen ligt. Het bestuderen van deze schilderingen en het oog in oog staan met de vijfhonderd jaar oude verflaag is echt elke dag weer bijzonder genieten. Wanneer we originele verfpartijen zien die nog in goede conditie zijn dan roepen we vol verwondering: Kijk nou hoe prachtig – dit is toch waanzinnig!

Roos Keppler en Hinke Sigmond, restauratoren Historische binnenruimten

(met teamleden: Johanneke Verhave en Maurice Steemers)

Het restauratieteam komt begin 2021 met de eerste resultaten van het onderzoek.

Zie ook: Blog 1. over het tongewelf

Blog 2. over het tongewelf