< Gebouw

Muzikaal hart

Het kerkorgel is het grootste instrument ter wereld én het muzikale hart van een christelijke kerk. Grote Kerk Naarden heeft maar liefst drie orgels. Van oorsprong is de belangrijkste functie van het orgel het muzikaal begeleiden van het kerkgezang. Maar het is ook een concertinstrument.

Technisch hoogstandje

Een orgel zit ingenieus in elkaar. Het heeft pijpen, en elke pijp heeft een ander geluid. Hoe langer de pijp, hoe lager de toon. Dan zijn er registers. Dat zijn groepen orgelpijpen met dezelfde klankkleur. De organist kiest een register door de registerknop uit te trekken. Zonder lucht geen muziek. Als de organist een toets indrukt, stroomt er lucht in een of meer pijpen.

Hoofdorgel

Orgelbouwer Fritz Witte van firma Bätz, Utrecht, 1862
Het imposante hoofdorgel heeft ruim 2.700 pijpen, drie klavieren en 44 registers. Het lijkt wel een gebouw, met verdiepingen, zuilen en torens. ‘Volkomen geschikt tot opluistering van den openbaren Godsdienst en tot Stichting der Gemeente’, jubelt de stadsorganist van Haarlem. Fritz Witte is dan ook de meest toonaangevende orgelbouwer voor protestantse kerken in die tijd.

Smaak

Dat smaken veranderen blijkt een eeuw later, als de orgelcommissie de klank juist als ‘ongeschikt’ typeert. Gelukkig wil de kerkvoogdij het hoofdorgel behouden. Het verkeert nog in originele staat en dat is bijzonder. Negentiende-eeuwse orgels met meer dan veertig registers zijn er nauwelijks in Nederland. Dit Bätz-Witte orgel is dan ook een rijksmonument.

Kabinetorgel

Orgelbouwer Johannes Strümphler, Amsterdam, 1784
Met de deurtjes dicht verraden alleen de harpspelende Koning David en zijn muzen dat het een instrument is. Deze vergulde beeldjes zijn in 2011 gereconstrueerd naar voorbeeld van een soortgelijk Strümphler-orgel. Dit orgel past in een nieuwe achttiende-eeuwse trend in welgestelde kringen: thuis musiceren.

Restauratie

In 1948 koopt de Nederlandse Bachvereniging het kabinetorgel en plaatst het in de kerk voor de uitvoeringen van de Matthäus-Passion. In de winter van 1975 raakt het instrument in één nacht onbespeelbaar door een ongelukkig gekozen plek bij de verwarming. Stichting Grote Kerk Naarden koopt het orgel in 1997 en kan het dankzij giften laten restaureren. Ook dit orgel is een rijksmonument. Van de 333 pijpen zijn er nog 332 origineel.

Koororgel

Orgelbouwer Dirk Flentrop, Zaandam en firma Klais, Duitsland, 1937
Het koororgel is speciaal ontworpen voor de Wereldtentoonstelling in Parijs van 1937. De vier evangelisten - Matthäus als engel, Johannes als adelaar, Marcus als gevleugelde leeuw en Lucas als gevleugeld rund - sieren de onderbouw. In bladgoud is te lezen ‘Prijst Hem met snaren en orgelspel’.

State of the art

Begin twintigste eeuw is dit orgel helemaal ‘state of the art’. De Nederlandse Bachvereniging koopt het voor de uitvoeringen van de Matthäus-Passion, een werk dat dan met twee orgels wordt uitgevoerd. In 1983 gaat de Bachvereniging over op barokinstrumenten met een lagere stemming waardoor het koororgel niet meer wordt gebruikt. Ruim tien jaar later neemt Stichting Grote Kerk Naarden het over. In 2012 is het instrument met twee registers uitgebreid.

Het verdwenen orgel

Tussen 1520 en 1860 is er een ander hoofdorgel in de kerk. In de kooromgang van de kerk, naast het 'soldatendeurtje' hangt een bel die hier overblijfsel van is.

Gebrekkig

Gebrekkig onderhoud, vele reparaties en zelfs een blikseminslag: na drie eeuwen is dit orgel óp. Volgens de organist is het nog slechts ‘ene zuchtenkast’. Uiteindelijk besluit de kerk het instrument te laten slopen. De veertien panelen van de orgelkast zijn nu te zien in het Rijksmuseum. Van diezelfde orgelkast komt het Goois Vrouwtje.

Orgelconcerten

Organisten van naam hebben in Grote Kerk Naarden gespeeld, zoals Feike Asma, John Scott en Leo van Doeselaar. Kijk in de agenda voor de orgelconcerten in de kerk.